Khám phá cách quy hoạch đô thị, kiến trúc, nội thất và cảnh quan tác động đến sức khỏe thể chất và tinh thần của bạn.

Môi trường xây dựng – bao gồm quy hoạch đô thị, các công trình kiến trúc, không gian nội thất và cảnh quan xung quanh – là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Nghiên cứu cho thấy môi trường này chi phối mức độ vận động, tiếp xúc với ánh sáng, không khí sạch, cũng như sự gắn kết cộng đồng của con người. Cụ thể, chất lượng nhà ở, hạ tầng giao thông, không gian công cộng và quy hoạch khu dân cư trực tiếp tác động đến sức khỏe thể chất, tinh thần và xã hội nature.com. Ví dụ, những khu phố dễ dàng đi bộ và có giao thông công cộng thuận tiện được chứng minh giúp tăng cường hoạt động thể chất và giảm tỷ lệ béo phì, tiểu đường hay bệnh tim mạch nature.com. Trái lại, môi trường đô thị quá đông đúc, ô nhiễm hoặc thiếu cây xanh lại làm gia tăng nguy cơ bệnh tật và căng thẳng tâm lý who.intnature.com.

Quy hoạch đô thị

Quy hoạch đô thị tốt tạo điều kiện thuận lợi cho sinh hoạt và sức khỏe cộng đồng. WHO nhấn mạnh rằng các thành phố đông đúc, thiếu nước sạch hay vệ sinh kém sẽ tạo điều kiện cho bệnh truyền nhiễm lây lan; trong khi sống trong môi trường ô nhiễm đã khiến 12,6 triệu người tử vong năm 2012 (và ô nhiễm không khí chiếm 7 triệu trong số đó)who.int. Giám đốc WHO còn đặt câu hỏi: “Nếu mục đích của quy hoạch đô thị không vì sức khỏe con người, thì vì điều gì?”who.int. Điều đó cho thấy sức khỏe thể chất – như tỷ lệ mắc bệnh đường hô hấp, tim mạch – và tinh thần của người dân nên là ưu tiên hàng đầu trong quy hoạch.

Một số biện pháp quy hoạch cụ thể có thể nâng cao sức khỏe: ví dụ, thiết kế khu phố dễ đi bộ và có hệ thống công viên, đường chạy bộ rộng rãi sẽ khuyến khích mọi người ra ngoài vận động. Nhiều nghiên cứu cho thấy các khu phố dễ đi bộ, có lối đi bộ, tuyến xe buýt và tàu điện hiện đại giúp người dân tích cực hoạt động thể chất hơn, từ đó giảm rõ rệt tỷ lệ béo phì, tiểu đường và bệnh tim mạchnature.com. Cảnh quan trong lành và cây xanh trong quy hoạch đô thị cũng góp phần giảm căng thẳng, làm tinh thần thoải mái và nâng cao chất lượng cuộc sống. Ngược lại, khu vực thiếu công viên, gần nhà máy hay giao thông ùn tắc dễ khiến ô nhiễm không khí tăng cao, tác động xấu đến phổi và tim mạch. Vì vậy, quy hoạch đô thị hướng tới sức khỏe cộng đồng bao gồm bố trí công viên, khu vui chơi, mạng lưới giao thông sạch hơn và giảm mật độ cư trú quá đôngwho.intnature.com.

Kiến trúc công trình và sức khỏe

Bản thân thiết kế kiến trúc của các công trình cũng có tác động lớn đến sức khỏe. Ví dụ, nghiên cứu cho thấy ánh sáng trong nhà kém có thể làm xáo trộn nhịp sinh học của con người, ảnh hưởng tới giấc ngủ và gia tăng nguy cơ trầm cảm; trong khi chất lượng âm thanh kém (nhiều tiếng ồn, độ vọng cao) liên quan đến nguy cơ tăng huyết ápnature.com. Do đó, các tòa nhà hiện đại nên thiết kế cửa sổ và mái lấy sáng tự nhiên, sử dụng vật liệu và hệ thống đèn phù hợp để cung cấp đủ ánh sáng ban ngày, giúp cân bằng đồng hồ sinh học. Đồng thời, cách âm tốt và vật liệu cách âm có thể giảm bớt ô nhiễm tiếng ồn, cải thiện sự thoải mái và giảm stress cho người sử dụng.

Mặt khác, kiến trúc sinh thái và hướng đến sức khỏe đang trở thành xu hướng. Theo ArchDaily, khi “tối ưu hoá các thông số như ánh sáng, vật liệu, hệ thống thông gió và không gian xanh” thì kiến trúc có thể “hỗ trợ sức khỏe thể chất và tinh thần một cách toàn diện”archdaily.comarchdaily.com. Các công trình hiện đại do đó thường kết hợp thêm yếu tố thiên nhiên, như cây xanh trên mái, giếng trời, hoặc ban công để cải thiện vi khí hậu. Vật liệu xây dựng cũng được lựa chọn kỹ lưỡng: sử dụng bê tông và vật liệu cũ (ví dụ gạch đất sét) có thể thân thiện hơn với sức khỏe so với vật liệu công nghiệp mớinature.comarchdaily.com. Tổng thể, thiết kế kiến trúc cần ưu tiên không khí trong lành, ánh sáng tự nhiên, và môi trường an toàn để xây dựng không gian sống lành mạnh.

Thiết kế nội thất và sức khỏe

Bên trong ngôi nhà hay văn phòng, thiết kế nội thất tạo nên môi trường sinh hoạt hàng ngày cho con người. Ánh sáng nhân tạo và tự nhiên đóng vai trò lớn: phòng ở có nhiều ánh sáng tự nhiên làm tâm trạng vui vẻ hơn, trong khi thiếu sáng dễ gây mỏi mắt và u uất. Theo ArchDaily, con người có “mối liên hệ sinh học” chặt chẽ với ánh sáng – nếu bị chiếu sáng quá mức trong nhà cả ngày lẫn đêm thì nhịp sinh học sẽ bị rối loạn và ảnh hưởng đến giấc ngủarchdaily.com. Ngược lại, thiết kế để đón được ánh sáng ban ngày và giới hạn ánh sáng quá mức vào ban đêm sẽ giúp cân bằng sinh học, tăng năng suất làm việc và cải thiện chất lượng giấc ngủ.

Màu sắc, cây xanh và không gian bày trí gọn gàng cũng ảnh hưởng đến tâm lý. Một căn phòng bừa bộn, gam màu tối hoặc ánh sáng yếu thường khiến người ở cảm thấy lo lắng, giảm tập trung. Trái lại, sử dụng tông màu sáng, thiết kế nội thất tối giản và thêm cây xanh, trang trí thiên nhiên sẽ giúp giảm căng thẳng, nâng cao cảm giác an toàn và vui vẻ. Ngoài ra, chất lượng vật liệu nội thất cũng quan trọng: ArchDaily khuyến cáo sử dụng vật liệu không độc hại, bền vững (như sơn tự nhiên, gỗ xử lý an toàn) để hạn chế các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC) hay nấm mốc trong nhà. Những vật liệu hiện đại, ít giải phóng chất gây ô nhiễm giúp bảo vệ sức khỏe của cư dân, vừa nâng cao chất lượng không khí và tinh thầnarchdaily.com.

Cảnh quan xanh và sức khỏe

Không gian xanh đô thị – như công viên, vườn cây, hồ nước – được chứng minh mang lại lợi ích cả về thể chất và tinh thần. WHO nhận định các nghiên cứu tổng hợp cho thấy mối quan hệ tích cực rõ rệt giữa không gian xanh với sức khỏe tâm lýwho.int. Tiếp xúc với cây xanh có thể giúp giảm căng thẳng tâm lý (bằng cách tạo môi trường thư giãn để tập thể dục, gặp gỡ bạn bè) và cải thiện khả năng tập trung, trí nhớhsph.harvard.edu. Có công viên và sân chơi trong khu dân cư còn giúp trẻ em và người lớn vận động nhiều hơn, từ đó giảm thiểu nguy cơ béo phì và các bệnh liên quan đến lối sống tĩnh tại. Nghiên cứu ghi nhận những cộng đồng sống gần nhiều cây xanh và sân vận động có chỉ số cơ thể (BMI) thấp hơn rõ rệt so với nơi thiếu cây xanhhsph.harvard.edu. Điều này đồng nghĩa người dân có cây xanh, đường đi bộ xung quanh sẽ có cân nặng khỏe mạnh hơn và ít gặp vấn đề tim mạch hay tiểu đường.

Không gian xanh còn gia tăng kết nối xã hội, theo khảo sát cho thấy công viên và con đường xanh giúp người dân có nơi gặp gỡ, kết bạn và tăng sự hài lòng với khu phốhsph.harvard.eduwho.int. Ví dụ, những khu phố có cảnh quan đẹp đều giúp cải thiện tinh thần cộng đồng, tăng cảm giác thân thiện, giảm cảm giác cô đơn. Về mặt phòng ngừa dịch bệnh, cây xanh cũng góp phần cải thiện chất lượng không khí, giảm ô nhiễm và tiếng ồn – những yếu tố vốn liên quan đến bệnh hô hấp và căng thẳng tâm lý. Nhìn chung, khoa học đã chứng minh hưởng lợi kép: môi trường xanh giúp nâng cao sức khỏe thể chất (bằng cách khuyến khích vận động và làm sạch không khí) đồng thời cải thiện sức khỏe tinh thần (bằng cách giảm stress, tạo không gian thư giãn)who.inthsph.harvard.edu.

Kết luận

Những minh chứng quốc tế nói trên cho thấy thiết kế môi trường xây dựng có vai trò then chốt với sức khỏe con người. Quy hoạch đô thị, kiến trúc công trình, thiết kế nội thất và cảnh quan xanh cần được kết hợp một cách toàn diện để tạo nên môi trường sống lành mạnh. Việc chú trọng sức khỏe cộng đồng và cá nhân trong quy hoạch – từ bố trí công viên, nhà cao tầng đến nội thất – sẽ đảm bảo mỗi cá nhân đều có cơ hội tiếp cận không khí trong lành, ánh sáng tự nhiên và không gian thoải mái. Bài viết này khởi đầu cho một chuỗi tìm hiểu sâu hơn: trong các bài chuyên sâu tiếp theo, chúng ta có thể khám phá chi tiết hơn về các giải pháp quy hoạch đô thị xanh, thiết kế kiến trúc thân thiện với sức khỏe và xu hướng nội thất hỗ trợ tinh thần. Chỉ khi đặt sức khỏe làm trung tâm của mọi kế hoạch xây dựng, xã hội mới có thể hướng tới một môi trường sống bền vững và an toàn cho tất cả mọi người.

Nguồn tham khảo:

Thông tin trong bài được tổng hợp từ các nghiên cứu và báo cáo uy tín quốc tế như
WHO, ArchDaily và các nghiên cứu công bố trên các tạp chí khoa học .
Data driven assessment of built environment impacts on urban health across United States
cities | Scientific Reports
https://www.nature.com/articles/s41598-025-04567-3?error=cookies_not_supported&code=a183c23a-7086-4f5b-872e-520b873c2fdc
Urban planning crucial for better public health in cities
https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/urban-planning-crucial-for-better-public-health-in-cities
Healthy Spaces: The Rise of Wellness Design in 2022 | ArchDaily
https://www.archdaily.com/994250/healthy-spaces-the-rise-of-wellness-design-in-2022
Green and blue spaces and mental health: new evidence and perspectives for action
https://www.who.int/europe/publications/i/item/9789289055666
hsph.harvard.edu
https://hsph.harvard.edu/wp-content/uploads/2024/11/Arboretum-lit-review_complete_18-Dec-2020.pdf